شرح معلقات سبع ترجانی زاده

«معلّقات سَبع» هفت قصیدۀ برگزیده از عصر جاهلیت اعراب است که البته از لحاظ زبانی و ادبی بسیار ممتازند. اعراب به خصوص در عصر جاهلیت به شعر و شاعری و سخنوری اهمیت فراوان داده اند و بازار شعر در آن روزگار گرم بوده است. ویژگی اصلی سخنوری آنان بلاغت کلام است. معلّقات سبع که قصاید برگزیدۀ آن عصراند نمونه های بارز این بلاغت در کلام اعراب اند و از همین رو، در طی قرون، شرح های فراوانی بر‌ آنها نوشته شده است. کتاب حاضر شرحی است که مرحوم احمد ترجانی زاده، استاد فقید زبان و ادبیات عرب دانشگاه آذرآبادگان (تبریز)، نوشته است و برای دانشجویان زبان و ادب عرب و زبان و ادبیات فارسی درس نامه ای است که نگفته های لغوی و بلاغی کلام شاعران این قصاید را عالمانه و موشکافانه تشریح کرده و توضیح داده است. روش شارح چنین بوده که قصاید را بیت به بیت جلو رفته و در هر بیت واژه به واژه توضیحات لازم را به دست داده است.

به گزارش روابط‌عمومی انتشارات سروش؛ «شرح معلقات سبع» یا همان هفت چکامه آویخته عبارت از هفت قصیده‌اند که در این کتاب متن آن‌ها همراه با شرح و شرح‌حال مختصر گویندگان و انگیزه سرودن آن‌ها به نظر خواننده گرامی می‌رسد. بسیاری گفته‌اند که این قصاید هفت‌گانه را بعد از آن که در بازار عکاظ یا امثال آن داوران مسابقات سخنوری رای به رجحان و برتری آن‌ها در فصاحت داده‌اند به در کعبه آویخته‌اند و به‌همین جهت آن‌ها را معلقات گویند.

اما در نظر اهل تحقیق امروز این روایت افسانه‌ای بیش نیست و درست آن است که این قصاید را به هفت رشته از گوهر که زیب و زیور سینه هفت شاهد زیبا باشد تشبیه کرده‌اند و بدین‌سبب این قصاید را سموط هم می‌گویند که جمع سمط به معنی رشته گوهر است یا آن که چون راویان شعر این قصاید را بر لوح حافظه خویش نقش کرده‌اند و به خزانه خاطر سپرده‌اند، آن‌ها را معلقه نامیده‌اند یا به‌علت آن که این هفت چکامه در عصری که تدوین آثار گذشته عرب معمول شد، یعنی سرانجام دوره اموی و سرآغاز دوره عباسیان، پیش از هر شعر دیگر به قید تعلیق و کتابت درآمده‌اند و مطابق اسناد موثق و روایات صحیح هم اطلاق معلقات بر این قصاید پیش از این دوره دیده نشده است و موضوع آویختن به در خانه کعبه گویا ادعایی بی‌دلیل است.

نویسنده در این کتاب مبنای کار خود را در این شرح بر شرخ زوزنی قرار داده است یعنی مطالب و مفاهیم را عیناً ترجمه و گاهی تخلص کرده است و به ندرت به تفصیل مباحث پرداخته است. نویسنده کتاب همچنین در تصحیح لغات غالباً به قاموس فیروزآبادی و گاهی به شرح تاج‌العروس مراجعه کرده است.

این اثر هفت معلقه به نام‌های امرءالقیس، طرفه بن العبد، زهیربن ابی سلمی، ابوعقیل لبید، عمروبن کلثوم، منتره بن شداد، حارث بن ظلیم را مورد بررسی قرار می‌دهد و با زبانی ساده و روان سعی دارد زوایا و ابعاد مختلف این معلقات را شرح و گسترش دهد.